کرکس‌ها (Vultures) گروهی از پرندگان شکاری هستند که عمدتاً از لاشه حیوانات مرده تغذیه می‌کنند. آنها نقش بسیار مهمی در اکوسیستم ایفا می‌کنند و به عنوان "پاک‌کننده‌های طبیعت" شناخته می‌شوند، زیرا با از بین بردن لاشه‌ها به جلوگیری از انتشار بیماری‌ها کمک می‌کنند.

به طور کلی، کرکس‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند که از نظر تکاملی ارتباط نزدیکی با هم ندارند اما به دلیل سازگاری با یک شیوه زندگی مشابه، ویژگی‌های مشترکی پیدا کرده‌اند (تکامل همگرا):

1. کرکس‌های دنیای قدیم (Old World Vultures):

متعلق به خانواده بازان (Accipitridae) هستند که شامل عقاب‌ها، بازها و کورکورها نیز می‌شود.
در قاره‌های اروپا، آسیا و آفریقا یافت می‌شوند.
حدود 16 گونه مختلف دارند.
معمولاً سرهای بدون پر یا با پرهای کرکی دارند که از چسبیدن بقایای لاشه به آنها جلوگیری می‌کند.
برای یافتن لاشه عمدتاً به بینایی خود متکی هستند.
دارای پاهای قوی با چنگال‌های نسبتاً قوی هستند که برای نگه داشتن و پاره کردن لاشه مناسب است.
صدای آنها معمولاً محدود به غرغر و فیس‌فیس است.
برخی از گونه‌های شناخته شده عبارتند از: کرکس گریفون، کرکس سیاه، کرکس مصری، کرکس ریش‌دار (هما)، کرکس سرسفید، کرکس پشت‌سفید آفریقایی.
2. کرکس‌های دنیای جدید (New World Vultures):

متعلق به خانواده کرکس‌های آمریکایی (Cathartidae) هستند.
در قاره‌های آمریکای شمالی و جنوبی یافت می‌شوند.
شامل 7 گونه در 5 سرده مختلف هستند.
آنها نیز سرهای بدون پر دارند، اما از نظر ژنتیکی به لک‌لک‌ها نزدیک‌تر هستند تا به کرکس‌های دنیای قدیم.
برخی از گونه‌های آنها حس بویایی بسیار قوی دارند که در میان پرندگان شکاری غیرمعمول است و به آنها در یافتن لاشه از راه دور کمک می‌کند.
پاهای آنها برای گرفتن طعمه زنده به اندازه کرکس‌های دنیای قدیم قوی نیست و بیشتر برای راه رفتن روی زمین سازگار شده‌اند.
فاقد سیرینکس (اندام صوتی پرندگان) هستند و بنابراین فقط می‌توانند صداهای خش‌خش و غرغر تولید کنند.
برخی از گونه‌های شناخته شده عبارتند از: کرکس بوقلمونی، کرکس سیاه آمریکایی، کندور کالیفرنیا، کندور آند، کرکس شاه.
نقش اکولوژیکی کرکس‌ها:

پاکسازی محیط: کرکس‌ها با مصرف لاشه‌ها، از گسترش بیماری‌ها و آلودگی محیط جلوگیری می‌کنند. اسید معده بسیار قوی آنها می‌تواند باکتری‌ها و ویروس‌های خطرناک موجود در لاشه را از بین ببرد.
بازیافت مواد مغذی: آنها مواد مغذی موجود در لاشه را به چرخه اکوسیستم بازمی‌گردانند.
حمایت از سایر لاشه‌خواران: کرکس‌های بزرگتر اغلب پوست سخت لاشه را پاره می‌کنند و دسترسی سایر لاشه‌خواران کوچکتر به غذا را فراهم می‌کنند.
تهدیدات و وضعیت حفاظتی:

متأسفانه، بسیاری از گونه‌های کرکس در سراسر جهان با تهدیدات جدی روبرو هستند و جمعیت آنها به شدت کاهش یافته است. مهمترین تهدیدات عبارتند از:

مسمومیت: مصرف لاشه‌های مسموم شده (به طور عمدی یا تصادفی، مثلاً لاشه‌های حیواناتی که با داروهای دامپزشکی خاص درمان شده‌اند).
از بین رفتن زیستگاه: تخریب و تغییر کاربری زیستگاه‌های آنها.
شکار غیرقانونی: کشتن آنها به دلیل باورهای خرافی یا استفاده از اجزای بدنشان.
برخورد با خطوط برق و توربین‌های بادی.
کاهش منابع غذایی: کاهش جمعیت حیوانات وحشی و مدیریت بهداشتی لاشه‌ها توسط انسان.
کاهش جمعیت کرکس‌ها می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت اکوسیستم و حتی سلامت انسان داشته باشد. به همین دلیل، تلاش‌های زیادی در سطح جهانی برای حفاظت از این پرندگان ارزشمند در حال انجام است.

درک تفاوت‌های بین کرکس‌های دنیای قدیم و جدید و نقش حیاتی آنها در محیط زیست برای حفاظت از این گروه مهم از پرندگان ضروری است.